هفت سال پیش محمدباقر قالیباف در کسوت شهردار تهران در حاشیه سفر خود به پایتخت چین گفته بود که قول می‌دهم تا ۶ سال آینده بر مشکل آلودگی هوا فائق خواهیم آمد به‌طوری که تعداد روزهای سالم تهران را به ۲ برابر خواهیم رساند. حالا هفت سال از قولش گذشته است و نهم تیرماه در نشست مجمع نمایندگان استان تهران در یک اظهارنظر دیگر در جایگاه رئیس مجلس شورای اسلامی گفته است: معتقدم با برنامه‌ریزی مشخص و مدون می‌توانیم در ۶ سال آلودگی هوای شهر را به حداقل ممکن برسانیم.
واکنش بسیاری از مردم و کارشناسان به صحبت‌های اخیر قالیباف این است که وقتی مقامی از برنامه‌ریزی مدون برای کاهش آلودگی هوا سخن می‌گوید، چگونه در ۱۲ سال مسند شهردار تهران، از فرصت لازم برای عملی کردن گفته‌هایش استفاده نکرده است. برخی منتقدان نیز سیاست‌های دوران شهرداری او را عامل تشدید آلودگی هوا تهران می‌دانند.
توسعه شهر تهران به چه قیمتی؟
توسعه ناپایدار شهر و متراکم کردن آن و همچنین توسعه ساخت‌وسازهای بی‌ضابطه و بلندمرتبه‌سازی و نابودی باغ‌های تهران با مجوز شورای شهر از طریق «مصوبه برج باغ‌ها» موارد است که به اعتقاد کارشناسان نه فقط مشکلات پیچیده مختلفی برای پایتخت ایجاد کرده، بلکه به تشدید آلودگی هوای تهران نیز دامن زده است.
از سوی دیگر، توسعه شبکه بزرگراهی و همچنین توجه به ساخت تونل‌ها و زیرگذرها به‌جای توجه ویژه به توسعه شبکه حمل و نقل عمومی، تهران را به شهر خودرومحور تبدیل کرده است و حالا همین خودروها به یکی از اصلی‌ترین منابع آلودگی هوای تهران تبدیل شده‌اند. مواردی که البته خود قالیباف نیز به آن اذعان دارد و از آنها به‌عنوان عملکرد مثبت خود یاد می‌کند.
رئیس قوه‌مقننه در نشست مجمع نمایندگان استان تهران، اعلام کرده که آلودگی هوا تا حد زیادی به وسایل حمل‌ونقل و خودروها مربوط بوده و کنترل آلودگی‌ها در گرو توسعه حمل‌ونقل عمومی است. «براساس مطالعات انجام شده حدود ۸۱ درصد آلودگی هوای تهران مربوط به وسایل نقلیه و خودروهاست؛ اینکه برخی منشأ آلودگی‌ها را پالایشگاه‌ها و کارخانه سیمان عنوان می‌کنند، صحبتی غیرکارشناسی است. معتقدم با برنامه‌ریزی مشخص و مدون می‌توانیم در مدت ۶ سال، آلودگی هوای شهر را به حداقل ممکن برسانیم. برقراری ارتباط ریلی بین شهر تهران با مناطق اطراف ضمن کاهش آلودگی هوا، توجیه اقتصادی بسیار خوبی دارد.
وی این سخنان را در حالی مطرح کرده که پیش از این در پاسخ به ارزیابی عملکرد ۱۲ ساله خود به‌عنوان شهردار تهران گفته است: در این ۱۲ سال توسعه شهری و پیشرفت در زیرساخت‌های شهری را می‌توان با تاریخ شهرداری در شهر تهران مقایسه کرد. به‌طور نمونه، سال ۱۳۸۴ که وارد شهرداری شدم، ۱۵۷ تقاطع در این شهر وجود داشت، اما امروز به حدود ۳۵۰ تقاطع رسیده و بیش از ۲ برابر شده؛ همچنین هرچه پل در این شهر ساخته شده در طول این ۱۲ سال بوده است. سال ۸۴ فقط تونل رسالت را داشتیم که ۱۱ سال از آغاز آن می‌گذشت اما ۴۷ درصد از کار پیش رفته بود؛ ما در این ۱۲ سال ۲۴ کیلومتر تونل حمل خودرو ایجاد کردیم.
مشکل اصلی آلودگی هوای تهران بی‌برنامگی است
بهروز بهزاد کارشناس مسائل محیط زیست درباره سخنان اخیر قالیباف و فرصت دوباره ۶ ساله برای کاهش آلودگی هوای تهران، می‌گوید: این حرف ابتدا بیانگر این واقعیت است که به‌طور کلی نسبت به این موضوع هیچ اشرافی ندارند. یک دانشجوی ساده نیز این واقعیت را می‌داند، شرایطی که در دهه‌های مختلف به وجود آمده است در عرض چند سال، حل نخواهد شد.به گفته بهزاد، هر پدیده‌ای در زمینه محیط زیست مانند آلودگی هوا به اندازه همان زمانی که سبب به وجود آمدن آن پدیده شده است، زمان برای رفع شدن نیاز دارد.
وی در ادامه به مشکلات شهر تهران و دلیل اصلی آلودگی هوای پایتخت اشاره کرده و می‌افزاید: نخستین مشکل شهر تهران، بی‌برنامگی است؛ به این معنی که هیچ برنامه کوتاه‌مدت و بلندمدت برای این شهر در ۱۰۰ سال اخیر اندیشیده نشده و مشکلات معمولاً به‌صورت روزانه حل‌وفصل شده است.
وی ادامه می‌دهد: نه ساخت این شهر بر اساس برنامه بوده و نه توسعه آن؛ همین سبب رشد نامتوازن این شهر شده است. واقعیت اینکه هر پدیده‌ای وقتی رشد ناموزون یافت، دچار نقص می‌شود و بخش‌هایی از آن درست و همگام با بقیه بخش‌ها رشد نمی‌کند.
به اعتقاد بهزاد، هر شهر بزرگی باید هویتی داشته باشد، اما تهران هیچ هویتی ندارد و این ناشی از بی‌برنامگی است که سبب شده که حتی در مورد طول و عرض خیابان‌ها نیز هیچ اندیشیده نشده و فقط موضوع مورد توجه ساخت‌وساز و سکونت بوده است.
این سکونت بیش از حد سبب شده به دلیل شرایط جغرافیای طبیعی این شهر که به‌صورت یک کاسه بین ارتفاعات محصور شده، پسماندهایی که در شهر تولید می‌شود در شهر بماند و به‌راحتی خارج نشود که از جمله این پسماندها، گازهایی هستند که در نتیجه رفت‌وآمد خودروها و تأسیسات حرارتی در شهر، ایجاد شده و سبب این آلودگی بسیار خطرناک و فاجعه‌آمیز شده است.
فقط توسعه حمل‌ونقل عمومی راه‌حل نیست
برخی متولیان و مسئولان، توسعه حمل‌ونقل عمومی تهران را تنها راه چاره کاهش آلودگی هوای تهران می‌دانند اما بهزاد در باره این راه‌حل می‌گوید: بزرگ‌ترین اشتباهی که می‌توانیم هنگام بررسی یک پدیده محیط زیستی مرتکب شویم این است که پدیده مورد نظر را تکه تکه کرده و هر یک را به‌صورت جداگانه مورد بررسی قرار دهیم.
در موضوع‌های این‌چنینی همه مسائل به یکدیگر مرتبط هستند. درست است که یکی از راه‌حل‌های کاهش آلودگی هوا ایجاد شبکه حمل‌ونقل مناسب است اما همگام با آن باید در راستای کاهش آلودگی هوا، اقدام‌های دیگری نیز انجام شود. توجه به یک بخش هیچ تأثیری در کاهش آلودگی هوا نخواهد داشت.
به اعتقاد وی، این روزها صحبت در مورد آلودگی هوا حالت کلیشه‌ای پیدا کرده است و مردم حساسیت خود را نسبت به این موضوع از دست داده‌اند. اکنون دیگر وقت حرف نیست و زمان اندیشیدن و عمل کردن است.
برنامه‌ریزی وظیفه دستگاه اجرایی است نه قوه مقننه!
اما در این میان محسن بهرام غفاری رئیس اسبق سازمان نظام مهندسی و کارشناس مسائل شهری در گفت‌وگو با ایرناپلاس درباره صحبت‌های قالیباف می‌گوید: وظیفه مجلس برنامه‌ریزی نیست؛ این قوه مجریه است که باید برنامه‌ریزی کند. مجلس موظف به تصویب قوانین است؛ قوانین پایه که دارای گستردگی شمول و دامنه‌دار هستند.
وی ادامه می‌دهد: برنامه‌ریزی برای پاک کردن هوای کلانشهرها مسأله‌ای بسیار تخصصی است که باید روی میزهای تخصصی مشاوران، مهندسان مشاور ،متخصصان محیط زیست، کارشناسان شهرسازی و کارشناسان ترافیک و حمل‌ونقل هوا باشد و همه جمع شوند و یک برنامه ارائه دهند.
غفاری ادامه می‌دهد: اگر آقای قالیباف در مسند ریاست مجلس چنین چیزی را گفتند اساساً این نوع برنامه‌ریزی جزو تکالیف مجلس نیست؛ مگر اینکه ایشان در جایی نمونه مشابهی سراغ داشته باشند و به طور نمونه توصیه کنند که اگر از این الگو استفاده کنید موفق می‌شوید.
وی با بیان اینکه مجلس می‌تواند در این ماجرا طرح دهد، می‌افزاید: طرح‌هایی که مجلس ارائه می‌دهد به علت اینکه انتظارها از آن، تخصصی نیست؛ در واقع انتظار از ماهیت و بافت قوه مجریه، انتظار تخصصی و مدیریتی است.
مجلس در قالب طرح نمی‌تواند چنین برنامه‌ریزی دقیقی را انجام دهد. اساساً در چارچوب وظایف آتی پارلمان‌ها نیست که برنامه‌ریزی انجام دهند. این باید در ستادهای تخصصی انجام شود و پس از آن تبدیل به لایحه شده و به مجلس برود.
گزارش از الهام السادات کاظمی
نظر شما